Przepis art. 16a kodeksu karnego skarbowego jest szczególnym rodzajem czynnego żalu i dotyczy oszustw podatkowych polegających na podaniu nieprawdy w złożonych deklaracjach podatkowych, czyli w praktyce dotyczy czynów z art.56§1-3 oraz art.76 kks. Od momentu dodania go do kodeksu przepis wzbudza spore kontrowersje i jest krytykowany m.in. za to, iż zapewnia bezkarność za umyślne dokonanie oszustwa podatkowego, nawet jeśli czyn został ujawniony w toku kontroli. Podważana jest również zasadność wprowadzenia szczególnej regulacji czynnego żalu odnoszącej się tylko do oszustw podatkowych.
W momencie dodania tego przepisu do kodeksu karnego skarbowego brzmiał on następująco:
Art. 16a kks
Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa lub ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214, z późn. zm.), korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.
Od 1 stycznia 2016 roku art. 16a kks otrzymał nowe brzmienie:
Art. 16a kks
Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa lub ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 553, z późn. zm.), korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.
Z pozoru zmiana wydaje się być wręcz kosmetyczna – w końcu wykreślono jedynie zapis dotyczący obowiązku składania uzasadnienia do korekty, w praktyce jednak zmiana ta ma istotne znaczenie w kontekście stosowania tego przepisu.
Złożenie korekty deklaracji z zachowaniem warunków wyszczególnionych w art.16a kks powoduje, iż sprawca czynu zabronionego pozostaje bezkarny. Jednocześnie niespełnienie któregokolwiek z tych warunków wyklucza zastosowanie czynnego żalu i powoduje, iż sprawca podlega odpowiedzialności z kks.
Przed 1 stycznia 2016 roku jednym z wymienionych warunków było uzasadnienie przyczyn składanej korekty. Zapis ten był od początku krytykowany ponieważ przyczyny złożenia korekty nie miały żadnego znaczenia dla prawnej skuteczności korekty i w żaden sposób nie decydowały o zastosowaniu czynnego żalu. Urząd nie mógł kwestionować naszych wyjaśnień ani ich weryfikować, w praktyce więc w uzasadnieniu można było napisać cokolwiek – np. „składam korektę ponieważ pomyliłem się wypełniając deklarację”. Z drugiej strony brak uzasadnienie do korekty wykluczał możliwość zastosowania czynnego żalu. Dochodziło zatem do takich absurdów, że sprawca, który złożył korektę i załączył najbardziej abstrakcyjne uzasadnienie w stylu – „w poprzedniej deklaracji zaniżyłem przychód ponieważ kilka faktur wpadło mi za biurko”, pozostawał bezkarny. Jednocześnie ktoś inny pomimo tego, że złożył prawnie skuteczną korektę i uiścił uszczuploną należność publicznoprawną, podlegał odpowiedzialności tylko dlatego, że nie dołączył jednozdaniowego „uzasadnienia”.
Szczęśliwie ustawodawca w końcu dostrzegł irracjonalność takiego rozwiązania i po ponad 10 latach obowiązywania art.16a kks zmodyfikowano jego treść poprzez wykreślenie niefortunnego zapisu.