Jak wiadomo ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary w praktyce jest martwym przepisem. Postępowania wszczynane są nader wstrzemięźliwie, liczba spraw przekazanych do sądu jest znikoma (w 2015 r. do sądów wpłynęło zaledwie 14 spraw), a wymierzane kary stosunkowo niskie. Najwyraźniej Ministerstwo Sprawiedliwości, realizując wcześniejsze zapowiedzi, postanowiło zmienić ten stan rzeczy i reanimować ustawę. W ubiegłym tygodniu ogłoszono projekt ustawy z dnia 25 maja 2018 r., o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
W zamierzeniu Ministerstwa zmiany mają zwiększyć efektywność regulacji odnoszących się do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Celowi temu mają służyć dwie zasadnicze zmiany.
Po pierwsze zostanie zmieniony zapis dotyczący uzależnienia możliwości wszczęcia postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu od prawomocnego zakończenia postępowania karnego lub karnego skarbowego prowadzonego przeciwko osobie fizycznej działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, w sposób przesądzający o jej winie.
art. 4. Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego, wymienionego w art. 16, przez osobę, o której mowa w art. 3, został potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym tę osobę, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.
Zgodnie z założeniami projektu ustawy dotychczasowy formalny wymóg skazania osoby fizycznej ma zostać zastąpiony przesłanką materialną polegającą na ustaleniu, że osoba fizyczna pełniąca określone funkcje w podmiocie zbiorowym popełniła czyn zabroniony, które przyniósł lub mógł przynieść temu podmiotowi korzyść. Przy czym istotne jest to, iż sąd prowadzący postępowanie w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego będzie dokonywał tych ustaleń samodzielnie i niezależnie od wyniku odrębnego postępowania prowadzonego przeciwko osobie fizycznej.
Drugą zmiana będzie dotyczyła sposobu obliczania wysokość kary pieniężnej. Aktualnie maksymalny wymiar kary pieniężnej wynosi 5 mln. zł. jednak jest on ograniczony wysokością osiągniętego przychodu.
art. 7. Wobec podmiotu zbiorowego sąd orzeka karę pieniężną w wysokości od 1000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.
Projekt ustawy zakłada podwyższenie progu i pułapu ustawowej wysokości kar pieniężnych oraz odejście od powiązania wysokości kary z wysokością przychodu osiągniętego przez podmiot zbiorowy. W założeniu ma to umożliwić orzeczenie kary pieniężnej wobec podmiotu, który posiada majątek, a nie wykazuje przychodu.
Zamiar ustawodawcy, który chce skutecznie ścigać przestępców gospodarczych jest z wszech miar słuszny. Nasuwa się jednak pytanie co projektowane zmiany będą oznaczać dla podmiotów pozostających w sporze podatkowym z fiskusem.
Na podstawie własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że po przegraniu sporu podatkowego, oprócz oczywistej konieczności zapłacenia podatku wraz z odsetkami, możemy być niemal pewni wszczęcia postępowania karnego skarbowego i przekazania sprawy do sądu. Na szczęście dla oskarżonych sądy nie podzielają stanowiska organów podatkowych, iż ostateczna decyzja stwierdzająca naruszenie przepisów podatkowych jest wystarczającym dowodem na naruszenie przepisów z kks i w postępowaniu sądowym mamy szansę na korzystne dla nas rozstrzygnięcie.
Po zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych bardzo prawdopodobne jest, iż przegranie sporu podatkowego przez osobę prawną będzie oznaczało kolejną karę tym razem wymierzaną na podstawie przepisów ustawy o podmiotach zbiorowych. Jak się bowiem należy spodziewać ewentualne uszczuplenie w podatku będzie przez fiskusa traktowane jako korzyść majątkowa uzyskana przez podmiot zbiorowy i fakt, iż ta rzekoma korzyść majątkowa zostanie zwrócona wraz z odsetkami na pewno nie uchroni przed wszczęciem postępowania.
Ciekawy jestem jak będzie wyglądało orzecznictwo sądów w tym zakresie. Czas pokaże.