Kiedy wizyty w urzędzie skarbowym nijak nie da się już uniknąć, to przede wszystkim chcielibyśmy wiedzieć ile nas to będzie kosztować, czyli „ile i dlaczego tak drogo”, jak zwykł mawiać jeden z bohaterów popularnego serialu.
Żeby dowiedzieć się jaka kara nam grozi w pierwszej kolejności musimy ustalić czy popełniony przez nas czyn jest wykroczeniem czy przestępstwem skarbowym.

Co jest przestępstwem, a co wykroczeniem skarbowym?

art. 53 § 2 kks
Przestępstwo skarbowe jest to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.

art. 53 § 3 kks
Wykroczenie skarbowe jest to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn zabroniony, jeżeli kodeks tak stanowi.

Jak widać podstawowym kryterium odróżniającym wykroczenie od przestępstwa skarbowego jest wartość przedmiotu czynu czyli najczęściej wysokość uszczuplonego podatku. Jeżeli przekracza pięciokrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia, to znaczy, że popełniliśmy przestępstwo. Wyjątkiem od tej reguły jest czyn z art.57§1 kks polegający na uporczywym niepłaceniu podatku, który bez względu na wysokość uszczuplonego podatku zawsze będzie tylko wykroczeniem skarbowym.

Na chwilę obecną minimalne wynagrodzenie wynosi 1.850,- zł zatem ustawowy próg po przekroczeniu, którego popełniamy przestępstwo, to 9.250,- zł. Kwota minimalnego wynagrodzenia systematycznie rośnie i co za tym idzie co roku zwiększa się próg decydujący o tym czy popełniliśmy wykroczenie czy przestępstwo skarbowe, co z punktu widzenia potencjalnego sprawcy czynu zabronionego jest zdecydowanie korzystne.

Co nam grozi za popełnienie wykroczenia skarbowego?

W przypadku popełnienia wykroczenia skarbowego jedyną karą, jaką przewiduje kodeks karny skarbowy jest kara grzywny określana kwotowo, którą można wymierzyć w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Art.  47 §1 kks
Karą za wykroczenia skarbowe jest kara grzywny określona kwotowo

art. 48 kks
§ 1 Kara grzywny może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, chyba, że kodeks stanowi inaczej.
§ 2 Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Również w tym wypadku uzależnienie wysokość grzywny od kwoty minimalnego wynagrodzenia skutkuje systematycznym wzrostem dopuszczalnego wymiaru kary.
W 2003 roku kiedy kwota minimalnego wynagrodzenia wynosiła 800 zł najniższa grzywna jaką można było wymierzyć w postępowaniu karnym skarbowym wynosiła 80 zł, a najwyższa 16.000 zł. Aktualnie najniższa grzywna to 185 zł, a najwyższa 37.000 zł. Od 1 stycznia 2017 roku, wraz z wzrostem płacy minimalnej, kwoty te wzrosną odpowiednio do 200 zł i 40.000 zł. W postępowaniu mandatowym aktualnie można nałożyć grzywnę w kwotach od 185,- zł do 3.700,- zł.
Jak widać kwota grzywny w ciągu dekady wzrosła ponad 100%. Dla porównania najniższa grzywna przewidziana w Kodeksie wykroczeń to 20 zł, a najwyższa 5.000,- zł i kwoty te nie zmieniają się od lat, bo w przeciwieństwie do kodeksu karnego skarbowego ustawodawca nie powiązał ich wysokości z kwotą minimalnego wynagrodzenia.
Grzywny w górnym dopuszczalnym zakresie przewidzianym w kodeksie karnym skarbowym orzekane są niezmiernie rzadko, dlatego wzrost maksymalnej dopuszczalnej kwoty grzywny ma znaczenie czysto teoretyczne. Inaczej sprawa wygląda z kwotą najniższej grzywny, która przez wzrost minimalnego wynagrodzenia została wywindowana do absurdalnej wysokości, w związku z czym karanie za popełnienie najlżejszych wykroczeń np. polegających na niezłożeniu w terminie deklaracji podatkowej (art.56§4 kks), coraz bardziej zaczyna przypominać przysłowiowe strzelanie z armaty do wróbla.
W związku z powyższym można się spodziewać, iż organy prowadzące postępowania albo coraz częściej będą odstępowały od karania za popełnienie najlżejszych wykroczeń, albo wprost przeciwnie – będziemy karani nieproporcjonalnie wysokimi grzywnami nawet za popełnienie najbardziej błahych wykroczeń. Trudno powiedzieć jaki kierunek zostanie obrany, ale jest wielce prawdopodobne, iż dużo będzie zależało od rozmiaru dziury budżetowej.

Jak to wygląda w praktyce czyli jakiej grzywny możemy się faktycznie spodziewać?

W przypadku wykroczeń formalno porządkowych polegających wyłącznie na nieterminowym złożeniu deklaracji lub zeznania grzywna będzie zbliżona do dolnej dopuszczalnej granicy i nie powinna przekroczyć kwoty kilkuset złotych. Przy wykroczeniach, do znamion których należy uszczuplenie należności publicznoprawnej (czyli najczęściej niewpłacenie w terminie  podatku), grzywna jest uzależniona od wysokości uszczuplonej kwoty oraz opóźnienia z jakim ta kwota została ostatecznie uregulowana. Oznacza to, że im większe opóźnienie w zapłacie i im wyższa kwota należności tym wyższego mandatu możemy się spodziewać. Ile konkretnie? Z własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że kwota mandatu najczęściej mieści się w przedziale od 200 – 500 zł do 1.000 – 1.500 zł, przy czym musimy się liczyć z tym, że przy dużej kwocie uszczuplonego podatku grzywna może być wyższa.
Jeżeli zachodzą okoliczności wykluczające możliwość nałożenia mandatu i sprawa trafia do sądu kwota najniższej grzywny pozostaje bez zmian, natomiast najwyższa dopuszczalna grzywna wzrasta aż dziesięciokrotnie. W przypadku wykroczeń skarbowych do sądu najczęściej trafiają sprawy dotyczące czynów z art. 57§1 kks polegających na uporczywym niewpłacaniu w terminie podatku.

Art.  57 § 1 kks
Podatnik, który uporczywie nie wpłaca w terminie podatku, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

W tym przypadku wysokość grzywny również zależy od kwoty niezapłaconego podatku, okresu przez jaki podatek nie był płacony w terminie oraz tego, czy zaległość została uregulowana. W praktyce musimy się liczyć z grzywną w kwocie od kilkuset do kilku tysięcy złotych, a jeżeli kwota zaległego podatku sięga kilkudziesięciu tysięcy zł lub więcej, grzywna może przekroczyć kwotę 10 tys. zł. Z drugiej strony wysoka kwota niezapłaconego podatku nie zawsze musi oznaczać wysoką grzywnę. Zdarza się bowiem tak, iż przy dużej zaległości, która nadal pozostaje nieuregulowana sąd uznaje, że wymierzenie wysokiej grzywny jest niecelowe ponieważ utrudniłoby sprawcy spłatę zaległego podatku, a ważniejsza od represji karnej jest spłata zadłużenia.
Oprócz grzywny którą będziemy musieli zapłacić musimy się jeszcze liczyć z koniecznością pokrycia kosztów postępowania. Jeżeli skutecznie złożymy wniosek na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, to będziemy musieli zapłacić tzw. zryczałtowaną kwotę kosztów postępowania, której wysokość jest ustalona w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2005 roku (Dz.U. z 2005 roku nr 244 poz. 2074). W przypadku wykroczeń skarbowych jest to 1/12, a w przypadku przestępstw 1/10 minimalnego wynagrodzenia, czyli aktualnie 155 zł i 185 zł.
Jeżeli w sprawie zostanie sporządzony akt oskarżenia, to o kosztach postępowania orzeka sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie.
Przekazanie sprawy do sądu nie przesądza o tym, iż zostaniemy ukarani, bowiem pomimo uznania, że jesteśmy winni popełnienia zarzucanego nam wykroczenia sąd może odstąpić od wymierzenia kary. Możliwość taką przewiduje art.57§2 kks.

Art. 57 § 2 kks
Sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe określone w § 1 wpłacono w całości należny podatek na rzecz właściwego organu.

Co nam grozi za popełnienie przestępstwa skarbowego?

art. 22 § 1 kks
Karami za przestępstwa skarbowe są:
1) kara grzywny w stawkach dziennych;
2) kara ograniczenia wolności;
3) kara pozbawienia wolności.

Pomimo tego, iż kodeks karny skarbowy wyróżnia trzy rodzaje kar za przestępstwa skarbowe, to większość czynów zagrożona jest wyłącznie karą grzywny. Kary ograniczenia wolności i pozbawienia wolności przewidziane są tylko w przypadkach najcięższych przestępstw i w praktyce orzekane są niezmiernie rzadko. Jeśli nawet kara pozbawienia wolności zostaje wymierzona, to najczęściej jej wykonanie zostaje warunkowo zawieszone. Podczas swojej kilkunastoletniej praktyki tylko raz spotkałem się z przypadkiem orzeczenia kary bezwzględnego pozbawienia wolności, a kara ta dotyczyły skazanego, który i tak już „siedział” odbywającego karę pozbawienia wolności za popełnienie czynów z kodeksu karnego.
Kary grzywny za przestępstwa skarbowe wymierzane są w stawkach dziennych.

art. 23 kks
§ 1 Wymierzając karę grzywny, sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej; jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa – 720.
§ 2 Wyrokiem nakazowym można wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających wysokości 200 stawek dziennych, chyba że kodeks przewiduje karę łagodniejszą.
§ 3 Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że aktualnie czterystukrotność 1/30 minimalnego wynagrodzenia wynosi ok. 24.666,- zł, to po pomnożeniu tego przez 720 – najwyższą dopuszczalną liczbę stawek, maksymalna kara grzywny za przestępstwo skarbowe osiągnie astronomiczną wysokość. Zasadne wydaje się być pytanie czy wymierzanie grzywny liczonej w milionach złotych jest celowe, bo szanse na jej wyegzekwowanie od kogoś, na kim najczęściej ciąży jeszcze nieściągalna zaległość podatkowa, wydają się być iluzoryczne. Nie wiem czy sędziowie orzekający w sprawach karnych skarbowych podzielają ten argument, ale w praktyce wymierzane przez nich kary grzywny rzadko przekraczają kwotę kilkudziesięciu tysięcy zł, a najczęściej mieszczą się w przedziale od kilku do kilkunastu tysięcy zł.

Co może spowodować złagodzenie kary?

Zarówno w przypadku wykroczeń skarbowych jak i przestępstw skarbowych nasza sytuacja osobista i majątkowa może spowodować obniżenie wysokości grzywny.

art. 48 § 4 kks
Wymierzając karę grzywny lub nakładając ją mandatem karnym, uwzględnia się także stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe.

art. 23 § 3 kks
Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe (…).

 Organ prowadzący postępowanie, a później sąd, mając wiedzę o naszej sytuacji rodzinnej i majątkowej będzie miał podstawy do obniżenia ewentualnej kary grzywny. Wiedzę tę może uzyskać przede wszystkim od nas, dlatego tak ważna jest treść wyjaśnień jakie składamy oraz załączane dokumenty np. wyciągi potwierdzające wysokość przyznanych zasiłków lub rent, dokumentacja dotycząca naszego stanu zdrowia, dokumentacja dotycząca naszego zadłużenia, itp.
Niektórzy potrafią być bardzo „kreatywni” w tym zakresie i przed wizytą w urzędzie zakładają na siebie najgorsze ubrania, albo w środku zimy i przy kilkunastostopniowym mrozie przychodzą na wezwanie w dziurawych trampkach. Osobiście odradzałbym tego rodzaju praktyki. Teatralnie udając ubóstwo i robiąc z siebie przysłowiowego „dziada proszalnego”, możemy się co najwyżej ośmieszyć, ale raczej nie spowodujemy w ten sposób obniżenia ewentualnej kary grzywny.

Obowiązek zapłaty podatku.

Na koniec pamiętajmy o jednej bardzo istotnej rzeczy – wymierzenie kary w postępowaniu karnym skarbowym nie zwalnia nas od obowiązku uiszczenia zaległego podatku wraz z odsetkami i kosztami egzekucyjnymi. Jednocześnie warto wiedzieć, iż przy wymierzaniu kary sąd zawsze bierze pod uwagę to czy podjęliśmy jakiekolwiek działania w celu spłaty zaległości. Nasza aktywność w tym zakresie, czyli np. regularna spłata nawet niewielkich kwot na pewno będzie oceniona pozytywnie i może się przyczynić do złagodzenia ewentualnej kary.